Σωσε Τους Ωκεανους, Ταισε Τον Κοσμο

Τον περασμένο Μάρτιο, 20 διεθνώς αναγνωρισμένοι σεφ, έδωσαν δυναμικό παρών στο Κέντρο Μαγειρικής των Βάσκων, στο Σαν Σεμπαστιάν. Ανάμεσα τους, συναντούσε κανείς, μερικούς εκ των κορυφαίων εστιατορίων στον κόσμο: τους Ισπανούς Φεράν Αντριά (El Bulli) και Χουάν Ρόκα (El Celler de Can Roca), τον Ιταλό Μάσιμο Μποτούρα (Osteria Francescana), τον Δανό Ρενέ Ρετζέπι (Noma), τον Βραζιλιάνο Άλεξ Ατάλα (D.O.M), ), τον Καναδό Νόρμαν Λαπρίσε (Toque), τον Περουβιανό Γκαστόν Ακούριο (Casa Moreyra). Η συνάντηση αυτή, δεν έλαβε μέρος για καθαρά μαγειρικούς λόγους, στην ουσία είχε περιβαλλοντολογικό σκοπό. Για τις ανάγκες του οποίου, σύσσωμοι οι σεφ δεσμεύονταν να στηρίξουν έμπρακτα τη νέα παγκόσμια εκστρατεία της ‘Oceana’. Κάποιοι το έπρατταν ήδη, με λαμπρά αποτελέσματα, στα πολυβραβευμένα, δημοφιλή εστιατόρια που εργάζονται. Μέσα από την προσεχτική επιλογή τοπικών και εποχικών τροφών, τη μη προτίμηση ειδών που κινδυνεύουν με άμεσο αφανισμό, τη χρησιμοποίηση μη δημοφιλών (αλλά σε αφθονία) ψαριών ή θαλασσινών που προέρχονται από μονάδες εκτροφής. Καθώς επίσης, την ενημέρωση και εκπαίδευση των προνομιούχων επισκεπτών τους, σ’ έναν πιο υγιεινό τρόπο διατροφής που δεν επιφέρει ανεπανόρθωτες επιπτώσεις, ούτε στον οργανισμό τους αλλά ούτε και στο περιβάλλον.

Τμήμα της καμπάνιας και το 20λεπτης διάρκειας, περιληπτικό μα αρκετά κατατοπιστικό, ντοκιμαντέρ στο οποίο παίρνουμε μια μικρή ιδέα του τρόπου με τον οποίο σκέπτονται και λειτουργούν, οι εν λόγω, διακεκριμένοι σεφ. Όπως επίσης, και η επιμελής έκδοση ενός παρεμφερούς βιβλίου (‘Η τέλεια Πρωτεΐνη’), από τον Andrew Sharpless (Διευθύνων Σύμβουλος της ‘Oceana’). Ξεχωριστό ενδιαφέρον σε αυτή τη συμπληρωματική, εκδοτική προσπάθεια παρουσιάζει η συμβουλευτική συνεισφορά τους: για το πως θα πρέπει να θρέφονται με υπευθυνότητα οι λάτρεις της θαλάσσιας τροφής, για το πόσο πολύτιμη πηγή άντλησης σε ω-3 λιπαρά οξέα είναι τα ψάρια για τον ανθρώπινο οργανισμό, για το πόσο αναγκαίο είναι να προστατευθούν όχι μόνο για διατροφικούς λόγους (μικρή κλίμακα) αλλά και για φυσικούς-περιβαλλοντολογικούς (μεγάλη κλίμακα), οι ωκεανοί. Ένας οδηγός για να αντιληφθεί και να κατανοήσει καλύτερα και ο πιο αδιάφορος ή αδαής, την υπευθυνότητα του απέναντι σε αυτό το τόσο ευαίσθητο και βαθιά αλληλοεξαρτώμενο θαλάσσιο σύστημα.

Το 2001, μια σειρά κορυφαίων, αν και αμφιλεγόμενων, οικονομικών ιδρυμάτων (Marisla Foundation, Rockefeller Brothers Fund, Oak Foundation), αποφάσισαν να δημιουργήσουν την ‘Oceana’, όταν αντιλήφθηκαν πως μόνο ένα πενιχρό 0.5 % του συνόλου των πόρων που δαπανώνται από τις περίφημες, Περιβαλλοντικές Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις (ΜΚΟ) στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, προορίζονταν για την προστασία των πλουσιοπάροχων ωκεανών. Παράλληλα, παρατήρησαν πως καμία περιβαλλοντική οργάνωση ή επίσημος φορέας, δεν ασχολιόταν αποκλειστικά και μόνο, για την προστασία και αποκατάσταση των ωκεανών. Ανεξάρτητα από το τι πιστεύει κανείς, για τα σκοτεινά οικονομικά κίνητρα και τις διευκολύνσεις (επιδοτήσεις, φοροελαφρύνσεις), την υποστήριξη ή χρηματοδότηση από πολιτικά πρόσωπα (Bill Clinton), επιχειρήσεις (Christie’s, Nautica) ή πιστωτικά ιδρύματα (Bloomberg Philanthropies) που με τις ακόρεστες και απάνθρωπες δραστηριότητες τους έχουν συμβάλει στην κλιμάκωση των προβλημάτων που υποτίθεται πως αντιμάχονται με τη δημιουργία μιας ΜΚΟ, αλλά και την αποτελεσματικότητα που μπορεί να έχει μια τέτοια προσπάθεια, η δημιουργία μιας οργάνωσης, όπως η ‘Oceana’, φάνταζε επιβεβλημένη και η υλοποίηση της ήρθε για να καλύψει αυτό ακριβώς, το αδικαιολόγητο μέχρι πρότινος, κενό.

Όλα αυτά τα χρόνια, η ‘Oceana’, που εκτός από τη βασική της έδρα στην Ουάσιγκτον έχει σημαντικά παραρτήματα και σε άλλες πόλεις του κόσμου, διαθέτει στις επάλξεις της ένα υψηλά καταρτισμένο και εξειδικευμένο επιστημονικό προσωπικό, που θέτει την επίτευξη περιβαλλοντολογικών στόχων με συγκεκριμένα χρονοδιαγράμματα στην ατζέντα της. Σε συνεργασία με θεσμικά όργανα (Ευρωπαϊκή Ένωση) προσπαθεί να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη και τις κυβερνήσεις των εμπλεκόμενων κρατών για την αναγκαία επιβολή μέτρων που θα είναι σε θέση να αποκαταστήσουν την ισορροπία στους ωκεανούς και να προστατεύσουν την απαραίτητη βιοποικιλότητα τους, από την ανεξέλεγκτη βιομηχανική αλιεία και τη ρύπανση των θαλάσσιων υδάτων. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς, πως σύμφωνα με μια αρκετά δυσοίωνη μελέτη που δημοσιεύθηκε πρόσφατα στο αξιόπιστο περιοδικό ‘Science’, λιγότερο από το εξωφρενικό 4% των ωκεανών, εξακολουθεί και παραμένει ανεπηρέαστο και απρόσβλητο από την ανθρώπινη δραστηριότητα. Κάτι τέτοιο δείχνει πως έχει ήδη αλλοιωθεί ή ολοσχερώς καταστραφεί, η συντριπτική πλειοψηφία των θαλάσσιων οικοσυστημάτων με αποτέλεσμα να βρίσκονται στο χείλος της εξαφάνισης χιλιάδες είδη.

Παράλληλα, τα Ηνωμένα Έθνη, υπολογίζουν πως ο παγκόσμιος πληθυσμός θα αυξηθεί 28% σε σχέση με το σημερινό ποσοστό, μέχρι το 2050. Απ’ όσο γίνεται εύκολα αντιληπτό, η σταδιακή και ραγδαία πληθυσμιακή επιμήκυνση θα απαιτήσει την επιπρόσθετη κάλυψη, 2 δισεκατομμυρίων διατροφικών αναγκών, τη στιγμή δε μάλιστα, που με αδικαιολόγητη και εγκληματική δυσχέρεια τρέφονται τα υφιστάμενα 7 δισεκατομμύρια των ανθρώπων. Οι υπερβολικές διατροφικές ανάγκες των αναπτυγμένων, αλλά και αναπτυσσόμενων χωρών, νομοτελειακά θα οδηγήσουν στην αύξηση και της διατροφικής παραγωγής. Το ποσοστό αυτό θα αγγίξει το συγκλονιστικό 70% σε σχέση με τα σημερινά δεδομένα. Ο ανισομερής καταμερισμός, ο μακροχρόνιος υποσιτισμός και ο αποκλεισμός ολόκληρων γεωγραφικών περιοχών από τη διατροφική αλυσίδα δεν οδηγεί μόνο στην μονομερή εκμετάλλευση της τροφής ή του νερού, αλλά και στη συνειδητή και σταδιακή γενοκτονία ολόκληρων λαών. Ως είθισται, η Ευρώπη και η Αμερική, απολαμβάνουν καταχρηστικά τη μερίδα του ‘θαλάσσιου λέοντος’, χωρίς να συνυπολογίζεται πως από ακόρεστη πλεονεξία και καθαρή λεηλασία, εκατομμύρια τροφές πετιούνται καθημερινά, τη στιγμή που θα μπορούσαν να επαρκούν για να θρέψουν εκατομμύρια πεινασμένα στόματα, σε ολόκληρη την υφήλιο.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα, ο τρόπος που οι προύχοντες εποφθαλμιούν τις θάλασσες και τους ωκεανούς, όλα αυτά τα χρόνια. Προς τέρψιν μιας μαζικής και αχαλίνωτης, διατροφικής υπερζήτησης, τα παραδοσιακά ψαροκάικα θυσιάστηκαν με νόμιμα μέσα, στο βωμό της ελεύθερης αγοράς και της ακατάσχετης εκμετάλλευσης από μονοπωλιακές εταιρίες. Στη θέση τους ήρθαν τεραστίου μεγέθους, παροπλισμένες, βιομηχανικές τράτες, που απλώνουν δυσανάλογα μεγάλα δίχτυα ψαρέματος. Κάποια από τα δολοφονικά μέσα ψαρέματος που χρησιμοποιούν, φτάνουν μέχρι το βυθό της θάλασσας και περιέχουν σιδερένιες ροδέλες έτσι ώστε να είναι σε θέση να συρθούν, ενόσω η τράτα θα κινείται. Με αυτό τον τρόπο παρασέρνουν στο διάβα τους ότι βρεθεί, ενώ ταυτόχρονα καταστρέφουν ανεπανόρθωτα και τον πυθμένα της θάλασσας. Στο τέλος, αν κάτι εκτιμηθεί πως περισσεύει (καρχαρίες, δελφίνια, θαλάσσιες χελώνες) το πετούν κομματιασμένο και πάλι πίσω στη θάλασσα, αφού προηγουμένως το τραυματίσουν θανάσιμα για να αρπάξουν κάποιο πολύτιμο κομμάτι από την ανεκτίμητη σάρκα του (πτερύγιο, καβούκι). Το παράπλευρο, ‘αχρείαστο ψάρεμα’, που η ανεξέλεγκτη αλίευση επιφέρει σε χιλιάδες είδη που δεν χρειάζεται να ανασυρθούν και να δολοφονηθούν, θερίζει τους ωκεανούς και αυτό έχει σαν αποτέλεσμα τα θαλάσσια ύδατα να στερεύουν ολοένα και περισσότερο από ψάρια, θαλάσσια θηλαστικά και οστρακοειδή.

Ο ανεξέλεγκτος αποδεκατισμός, ολόκληρων πληθυσμών χονδριχθύων (καρχαρίες, σαλάχια, χίμαιρες) σε παγκόσμιο επίπεδο, δημιουργεί δυσοίωνες προβλέψεις για την τύχη αυτών των τόσο σημαντικών, προϊστορικών ζώων – κορυφαίων θηρευτών στην τροφική αλυσίδα, αλλά και για το πόσο δραστικά ή ικανοποιητικά είναι τα μέτρα που επιβάλλει η ‘Oceana’ και οι συνεργαζόμενες κυβερνήσεις. Για παράδειγμα, η αυστηρή απαγόρευση της βάρβαρης αφαίρεσης πτερυγίων (των καρχαριών) από όλα τα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να ήταν μια σημαντική νίκη ενός χρόνιου αγώνα, η επιβίωση όμως, του καρχαρία εξακολουθεί να απασχολεί τους περιβαλλοντολογικούς φορείς, τη στιγμή που δεν έχει απαγορευθεί  ή περιοριστεί αξιοσημείωτα το κυνήγι του περιζήτητου αυτού είδους. Υπολογίζεται πως, 104 είδη σαλαχιών και 74 είδη καρχαριών (κυρίως στον Ινδικό και Ειρηνικό Ωκεανό αλλά και στη Μεσόγειο θάλασσα) κρούουν τον κώδωνα του περιβαλλοντολογικού κινδύνου μιας και κινδυνεύουν με άμεση εξαφάνιση (στην κόκκινη λίστα της Διεθνής Ένωσης Προστασίας της Φύσης). Οι λόγοι; Όπως προαναφέρθηκε, η υπεραλίευση ή μερική αλίευση (αφαίρεση πτερυγίων), αλλά και η παράκτια, επιβλαβής συνήθως, τουριστική ανάπτυξη, ή η αδυναμία εύρεσης ενός ανέγγιχτου οικοσυστήματος, ικανού να τα προστατεύσει πλήρως. Ακόμη, όμως, και όταν ένα τέτοιο μέρος βρίσκεται ή δημιουργείται, συνήθως γίνεται έρμαιο των αδιάκριτων τουριστικών βλεμμάτων, των καταπατήσεων και των κάθε λογής αυθαιρεσιών, σε βάρος πάντα του προστατευόμενου αιγιαλού (π.χ. Εθνικό Θαλάσσιο Πάρκο Ζακύνθου).

Άλλο ένα χαρακτηριστικό απειλούμενο είδος, είναι ο ερυθρός τόνος, τόσο της Μεσογείου όσο και του Ειρηνικού Ωκεανού. Μέσα σε λίγες δεκαετίες, ο πληθυσμός του κυριολεκτικά αποδεκατίστηκε στην προσπάθεια του να καλύψει την τεράστια ζήτηση για σασίμι τόνου στις ασιατικές (και όχι μόνο!) αγορές. Ένα ολόκληρο, επικερδές, παράνομο δίκτυο φρόντισε ώστε ο ερυθρός τόνος να βρίσκεται στην κορυφή των ειδών που κινδυνεύουν με άμεση εξαφάνιση. Παράλληλα, το προηγούμενο έτος, σε έρευνα που διεξήχθη στην αμερικανική αγορά από την ίδια την ‘Oceana’ διαπιστώθηκε πως σε ποσοστό  87% των δειγμάτων, ο ερυθρός τόνος που χρησιμοποιείται κατά κόρων στα σούσι μπαρ, είναι νοθευμένος και στη θέση του χρησιμοποιείται ένα αντίστοιχης λιπαρότητας ψάρι, το εσκολάρ, ένα ιδιαίτερα τοξικό και δηλητηριώδες ψάρι. Αυτή η υποσημείωση, δείχνει και μια άλλη τραγική οπτική: όσες απαγορεύσεις και αν υπάρξουν, οι επιτήδειοι θα βρίσκουν εφευρετικούς τρόπους για να ξελογιάσουν ένα ανυποψίαστο, αφελέστατο είναι η αλήθεια, κοινό και να εξασφαλίσουν πως αυτό το τόσο επικερδές ψάρι, που έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος ενός υγιεινού τρόπου ζωής, θα βρίσκεται πάντα σε κάθε μενού. Γι’ αυτό και η ‘Oceana’ επιτάσσει πως θα πρέπει να ελέγχονται επιμελώς τα ψαροκάικα και οι τράτες που εφορμούν από τα λιμάνια και οι αλιείς να τηρούν τους κανόνες και τις δεσμεύσεις. Λίγο πριν το εμπόρευμα οδηγηθεί στην αγορά, οι ελεγκτικές υπηρεσίες οφείλουν να είναι σε θέση να εντοπίσουν τα απαγορευμένα προϊόντα και οι ψαράδες  να καταγράψουν επακριβώς το εμπόρευμα που κουβαλούν.

Το πιστευτό και συγχρόνως, διαλλακτικό επιχείρημα που χρησιμοποιείται από την ‘Oceana’ στην πρόσφατη, επιτυχημένη εκστρατεία (μέρος της οποίας αποτελεί και το προαναφερθέν ντοκιμαντέρ) για να προφυλαχθούν οι θάλασσες και οι ωκεανοί είναι πως, αν συντηρηθούν και προστατευθούν ικανοποιητικά, μπορούν να παράγουν ένα πλήρες και θρεπτικό γεύμα σε καθημερινή βάση για περισσότερο από 1 δισεκατομμύριο ανθρώπους. Η επίβλεψη και η αποκατάσταση ενός εκατομμυρίου τετραγωνικών μιλίων (που χάρη στην παρέμβαση της ‘Oceana’ ήδη επιτυγχάνεται ως ένα βαθμό), θα μπορούσε να μεγαλώσει τον πληθυσμό των ψαριών σε μερικές από τις εμπλεκόμενες χώρες, σε ποσοστό της τάξεως του 40% και αυτό με τη σειρά του να καλύψει τις όποιες διατροφικές συνήθειες και ανάγκες των περιοχών. Βασική  προϋπόθεση, πως θα έχουν πρόσβαση στην τροφή, όχι μόνο οι δυτικοί προύχοντες, αλλά και οι φτωχοί και εξαθλιωμένοι λαοί. Το γεγονός πως μόλις 30, από τις περίπου 200, χώρες της υφηλίου συμμετέχουν ενεργά στην αλιευτική διαδικασία και μόλις 10 από αυτές διαχειρίζονται και απομυζούν τους ωκεανούς (το συγκλονιστικό ποσοστό αγγίζει το 90%!), είναι ενδεικτικό για το πόσο αδικαιολόγητα μονοπωλιακός είναι ο χαρακτήρας μιας τόσο σημαντικής διατροφικής εκμετάλλευσης που θα έπρεπε να αφορά ισόποσα τους πάντες.

Η ‘Oceana’ όπως δηλώνει και στο καταστατικό της, οραματίζεται ένα μέλλον γεμάτο ζωή στους ωκεανούς. Ένα μέλλον λιγότερο ζοφερό, όπου αντσούγιες, σαρδέλες, καρχαρίες ή τόνοι αλλά και χιλιάδες ακόμη είδη, θα συνυπάρχουν και θα αναπτύσσονται σε τεράστιους αριθμούς. Εκεί, όπου κοραλλιογενείς ύφαλοι, θαλάσσια λιβάδια και τοπία εντυπωσιακής ομορφιάς και ανυπέρβλητης περιβαλλοντικής σημασίας, θα είναι σε θέση να φιλοξενήσουν μικρά ψάρια, οστρακοειδή αλλά και δελφίνια ή θαλάσσιες χελώνες. Για να επιτευχθεί, όμως, μια τόσο ευοίωνη πρόβλεψη, κρίνεται αναγκαία μια πιο υπεύθυνη και ελεγχόμενη πολιτική ψαρέματος για όλες τις χώρες. Μια πολιτική που ενώ θα προάγει την τοπική αλιεία και θα σέβεται τις χώρες που συντηρούνται από αυτή, κύριο μέλημα της θα έχει τη διατήρηση της βιοποικιλότητας. Διαφορετικά οδηγείται προς νομοτελειακή εξαφάνιση, όχι μόνο μια από τις πλέον απαραίτητες ανθρώπινες τροφές, αλλά και μερικά από τα πιο αξιοθαύμαστα πλάσματα αυτού του πλανήτη. Η καταστροφική μανία και ο πυρετός του χρήματος δεν έχουν επιτρέψει στον άνθρωπο να τα γνωρίσει , θα υπερτόνιζα εγώ, και αυτό είναι κάτι που δεν πρέπει να αποσιωπάται. Ίσως αν άλλαζε ο μειονεκτικός τρόπος με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και αντιμετωπίζουμε αυτά τα τόσο ξεχωριστά και πανέξυπνα πλάσματα να μην χρειαζόταν κανένας περιορισμός και απαγόρευση. Ίσως τότε το να προστατεύσεις με σεβασμό το περιβάλλον, με κάθε οικονομικό ή διατροφικό κόστος, να αποτελούσε οικουμενικό και αδιαπραγμάτευτο αυτοσκοπό για κάθε ανθρώπινη ύπαρξη.

Περισσότερες πληροφορίες για την καμπάνια ‘Save the Planet, Feed the World’, στην ακόλουθη διεύθυνση: http://oceana.org/our-campaigns/save_oceans_feed_world/campaign