Ειναι Αμελητεα Η Σταση Της (Διεθνους) Καλλιτεχνικης Κοινοτητας Για Το Προσφυγικο;

Το περασμένο (κατά κύριο λόγο) έτος κάποια από τα νησιά του Βορειοανατολικού Αιγαίου (Λέσβος, Λήμνος) και των Δωδεκανήσων (Ρόδος, Κως) (υπο)δέχθηκαν πρωτοφανή, τεράστια κύματα προσφύγων. Για πρώτη φορά οι κάτοικοι αυτών των πανέμορφων περιοχών βίωσαν σκηνές, οι οποίες ανεξάρτητα από το αν είχαν δραματική (πνιγμό) ή ευχάριστη (διάσωση) κατάληξη χαρακτηρίστηκαν από ανθεκτικότητα, αυταπάρνηση και μεγαλοψυχία. Χιλιάδες άνθρωποι κατέφθασαν θαλασσοδαρμένοι και κατάκοποι σε αυτά τα νησιά που μόνο σκοπό είχαν να συνεχίσουν το δύσκολο ταξίδι τους προς τον ‘δυτικό παράδεισο’. Οι περισσότεροι από αυτούς προέρχονταν από την εμπόλεμη περιοχή της Συρίας, η οποία διένυε την πέμπτη χρονιά μιας εμφύλιας σύγκρουσης που ξεπερνούσε την αρχική αντιπαράθεση ανάμεσα στις καταδυναστευτικές δυνάμεις του καθεστώτος Άσαντ και τους αντικαθεστωτικούς. Έχοντας  γιγαντωθεί η δύναμη των ακραίων, φονταμελιστικών στοιχείων δεν ήταν αμελητέα εκείνα τα εδάφη που βρέθηκαν στην κυριαρχία τους με αποτέλεσμα οι Σύριοι να μην κινδυνεύουν μονάχα από τον αδυσώπητο, ανερμάτιστο πόλεμο που μαινόταν μεταξύ Κυβερνήσεως και Αντιπολίτευσης, αλλά και από το τζιχαντιστικό κίνημα που βρήκε πρόσφορο έδαφος για να εγκαθιδρύσει και εν συνεχεία να εδραιώσει το Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ και του Λεβάντε. Κατεστραμμένη, καθώς ήταν η Συρία και κερματισμένη σε γεωγραφικά κομμάτια διαφόρων προθέσεων και ιδεολογημάτων, δεν ήταν λίγοι εκείνοι οι άνθρωποι που αναγκάστηκαν να επιλέξουν το μακρύ, δύσβατο και επικίνδυνο, χερσαίο και θαλάσσιο μονοπάτι που θα τους οδηγούσε στη φαινομενική προστασία κάποιου περιχαρακωμένου ευρωπαϊκού κρατιδίου.

Για να συμβεί βέβαια αυτό χρειάστηκε να εμπιστευτούν την ψευδεπίγραφη υπόσχεση των παράνομων κυκλωμάτων. Αδίστακτοι διακινητές  δεν δίσταζαν να υφαρπάξουν ασύλληπτα ποσά και να υποδείξουν επικίνδυνες μεθόδους και πρακτικές (βύθιση πλοιαρίων). Δίχως να έχουν άλλη πιο αξιόπιστη και ασφαλή επιλογή, αλλά και χωρίς να μπορούν να επιστρέψουν στο βομβαρδισμένο τοπίο της χώρας τους και τη φρικαλεότητα του πολέμου, οι πρόσφυγες ακολουθούσαν τη ριψοκίνδυνη, θαλάσσια διάβαση, σχεδόν αδιαμαρτύρητα. Με την ελπίδα πως αυτό μπορεί να είναι το τελευταίο τους μαρτύριο και ενώ η Ευρώπη δεν είχε επιδείξει ακόμη τις άσπλαχνες διαθέσεις της, το επιχείρησαν. Κάποιοι τα κατάφεραν και βρέθηκαν στη ζεστή αγκαλιά των ανθρώπων που αντίκρισαν στη στεριά (επίσημες αρχές, οργανώσεις, κάτοικοι), άλλοι πάλι πνίγηκαν στη φουρτουνιασμένη θάλασσα. Εκατοντάδες γυναικόπαιδα και άνδρες βρήκαν τραγικό θάνατο στα ναυάγια που σημειώθηκαν και όσο τα απερίσκεπτα ευρωπαϊκά κρατίδια κωλυσιεργούσαν, ο αριθμός των πεθαμένων αυξανόταν δραματικά.

Τη στιγμή που κάποιες χώρες (Ουγγαρία) αποφάσισαν μονομερώς να κλείσουν τα σύνορα τους υψώνοντας ντροπιαστικά τείχη και αρνούμενοι να αποδεχθούν πρόσφυγες, οι ξύλινες βάρκες και τα φουσκωτά πλεούμενα που επιχείρησαν να διασχίσουν το Αιγαίο ξεπέρασαν κάθε προηγούμενο μιας και γινόταν αντιληπτό πως η Ευρώπη, δεν επιθυμούσε να αναλάβει την ευθύνη για μια εμφύλια εχθρότητα που τροφοδότησε, υποστήριξε και τις συνέπειες της υπερεκτίμησε. Κυρίως όμως, αποδείκνυε εξαιτίας της ραγδαίας ανόδου ή και επικράτησης φασιστικών, ακροδεξιών εξαμβλωμάτων και ευρωσκεπτικιστικών πολιτικών κομμάτων, πως ο βίος ετούτων των ανθρώπων δεν μπορεί να έχει την ίδια αξία και επομένως την ίδια θέση στην φαινομενική ευμάρεια κάποιων προνομιούχων κρατών. Με εξαίρεση τη Γερμανία που για προφανέστατους, ιστορικούς αλλά και σημερινούς, ηγεμονικούς λόγους, επιχείρησε να προασπίσει το ανθρωπιστικό πλαίσιο του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, διαδραματίζοντας ανθρωπιστικό ρόλο (υπολογίζεται πως υποδείχτηκε σχεδόν 1.000.000 πρόσφυγες), οι άλλες χώρες δεν έδειξαν την παραμικρή διάθεση (Μεγάλη Βρετανία, Δανία). Είναι τόσο έκρυθμο και απαξιωτικό το σκηνικό που εκτυλίσσεται στην Ευρώπη και απαισιόδοξη η μέχρι στιγμής έκβαση του πολέμου και της διαχείρισης των μεταναστευτικών εισροών που η προσέλευση κάποιων αναγνωρίσιμων ανθρώπων της τέχνης και του πολιτισμού στις περιοχές υποδοχής των προσφύγων δεν θα μπορούσε παρά να δώσει μια άλλη, αναμφισβήτητα πιο ανθρώπινη διάσταση στις ετερόκλιτες εκφάνσεις αυτού του πολέμου. Πόσο μάλλον, όταν επιχειρεί να δώσει την υπόσχεση πως η αλήθεια των προσφύγων θα φτάσει σε αυτές τις χώρες και πως η αλληλεγγύη θα επικρατήσει απέναντι σε όσους επιχειρούν να κλείσουν τα σύνορα τους ή να αποδεχθούν τους πρόσφυγες με ανήκουστο τρόπο (επιλεκτικότητα ή και στιγματισμός).

Οι καλλιτέχνες αυτοί, δεν επισκίασαν με την προσωρινή τους παρουσία το δυσθεώρητο και υποδειγματικό έργο που επιτελούν δεκάδες φορείς, οργανώσεις και απλοί κάτοικοι. Ειδικά οι τελευταίοι, καθ’ όλη τη διάρκεια της ανθρωπιστικής κρίσης, έχουν αποδείξει πως είναι οι μη ονομαστοί μα παράτολμοι ήρωες που προνοούν ώστε να οδηγηθούν οι ταλαιπωρημένοι πρόσφυγες, αλώβητοι στους χώρους υποδοχής και από εκεί σθεναροί (και ταυτοποιημένοι πλέον) στους ευρωπαϊκούς τους προορισμούς. Πώς θα μπορούσαν να κάνουν διαφορετικά, οι καλλιτέχνες, όταν αυτό που τελείται ξεπερνάει την ατομική πρωτοβουλία ή την προβολή μιας μονάδας και απαιτεί συλλογική, καλά οργανωμένη ενέργεια. Ουδέποτε υπήρξε σκοπός τους άλλωστε, παρά να επικοινωνήσουν την κατάσταση, να επισημάνουν την υπεράνθρωπη προσπάθεια όσων δραστηριοποιούνται σε σταθερό επίπεδο στα νησιά, να εγκαλέσουν για επιπρόσθετη βοήθεια – ανάληψη ευθυνών και να συμβάλλουν, ώστε να αποβάλλει ο μέσος εφησυχασμένος Ευρωπαίος κάθε μισαλλόδοξη προκατάληψη γι’ αυτούς τους ανθρώπους.

Το έναυσμα μπορεί να το έδωσε ένα πρόσωπο που δεν έχαιρε τόσο μεγάλης αναγνώρισης, μιας και η δημοτικότητα του προέκυπτε από τις περιορισμένες διαστάσεις της τηλεοπτικής οθόνης (‘Criminal Minds’, ‘Homeland’), όμως ακόμη και αυτό συνέβαλλε στο να αναδειχθεί το πρόβλημα. Ο Αμερικανός, Μάντι Πατίνκιν, βρέθηκε στη Λέσβο γιατί ήθελε να αντικρύσει ιδίοις όμμασι το πρόβλημα. Τι και αν χρειάστηκε να περιμένει να κοπάσουν οι θυελλώδεις άνεμοι  για να δει κάποιες βάρκες να καταφθάνουν στην ακτή, όταν συνέβη ετούτο, εκείνος έτρεξε για να συνδράμει. Συγκλονίζουν οι σκηνές που κρατάει στην αγκαλιά του ένα κορίτσι που έχει παγώσει από το ψύχος και εκείνος προσπαθεί να το ζεστάνει και να το συνεφέρει. Πρωτύτερα, είχε την τύχη να συναισθανθεί την ιστορία μιας ταλαιπωρημένης οικογένειας στον καταυλισμό υποδοχής και να υμνήσει τη γενναιότητα και την αποφασιστικότητα τους. Ένα πολύ συγκινητικό γράμμα απεσταλμένο στην Washington Post και η παρουσία του στην πετυχημένη εκπομπή του Στίβεν Κόλμπερτ,  ήρθαν για να ολοκληρώσουν την παρουσία του. Ακόμη κι αν ορισμένοι κακεντρεχείς, έσπευσαν να επικρίνουν την παρουσία ενός ηθοποιού, όπου μετέχει σε μια τόσο αμφιλεγόμενη, πολιτική σειρά, όσο είναι το ‘Homeland’ (το οποίο μεταξύ άλλων έχει κατηγορηθεί για απροκάλυπτο μιλιταρισμό και ισλαμοφοβία), ενώ άλλοι τον ειρωνεύτηκαν, κάνοντας λόγο πως διευρύνει τις πτυχές του χαρακτήρα που ερμηνεύει (επικεφαλής στη διεύθυνση της CIA στη Μέση Ανατολή), εκείνος υπήρξε αφοπλιστικός κατά την παραμονή του στη Λέσβο, ενώ διαμοιράστηκε με χριστιανική προσήλωση την εμπειρία του και στην Αμερική. Παρόλο που για τον Μάντι Πατίνκιν, τα πράγματα ήταν πιο αθόρυβα (τουλάχιστον επί ελληνικούς εδάφους), μια πραγματική σταρ φρόντισε να κάνει γνωστή την παρουσία της από τη στιγμή που επιβιβάστηκε στο αεροπλάνο που θα την έφερνε στο νησί.

Η έλευση της Σούζαν Σαράντον, λίγες μέρες αργότερα, στη Μυτιλήνη, δικαίως έστρεψε για ακόμη μια φορά όλους τους προβολείς επάνω της. Γνωστή, όχι μόνο για τις συγκλονιστικές, ερμηνευτικές καταθέσεις του παρελθόντος [ως σαγηνευτική γειτόνισσα στο ‘Ατλάντικ Σίτυ’ του Λούι Μαλ (1980), εξεγερμένη νοικοκυρά στο ‘Θέλμα Και Λουίζ’ του Ρίντλεϊ Σκοτ (1990), ενσυνείδητη καλόγρια στο ‘Θα Ζήσω’ του Τιμ Ρόμπινς (1995)], αλλά και για την ακτιβιστική της δράση σε ποικίλες περιπτώσεις. Η Σούζαν Σαράντον, ποτέ δεν αρνήθηκε τα πολιτικά της πιστεύω (είναι γνωστή η αμείλικτη, αντικυβερνητική στάση που κράτησε στον πόλεμο κατά της τρομοκρατίας το 2003), και είναι αξιοθαύμαστο το πως, τόσο εκείνη όσο και ο σύζυγος της, Τιμ Ρόμπινς, συμμετείχαν σε πολλές πορείες διαμαρτυρίας κατά τη διάρκεια της κοινής τους συγκατοίκησης (από τους λίγους αναγνωρίσιμους ηθοποιούς που πρωτοστάτησαν στο κίνημα εναντίον της κοινωνικής και οικονομικής ανισότητας, ονομαστό και ως ‘Occupy Wall Street’, το 2011). Επομένως, οποιαδήποτε επιφυλακτικότητα, δεν μπορεί να έχει θέση εδώ.

Η Σούζαν Σαράντον κατέφθασε στη Λέσβο, ως μέλος της ανθρωπιστικής, μη κυβερνητικής οργάνωσης, ‘International Rescue Committee’, που χαρακτηρίζεται για το υποστηρικτικό της έργο σε ανθρώπους που καταδιώκονται είτε από εμπόλεμες συγκρούσεις είτε από φυσικές καταστροφές. Η ταπεινότητα με την οποία ήρθε και η βαθιά προσήλωση που επέδειξε ήταν κάτι που έκανε θετική εντύπωση από την πρώτη στιγμή και υπερκέρασε την όποια λαμπερή της δημοσιότητα. Πάνω απ’ όλα, η Σούζαν Σαράντον βρέθηκε εκεί, ως μητέρα και η ίδια, 3 παιδιών. Για να δει, να ακροαστεί και να αντιληφθεί τους λόγους που οδηγούν αυτούς τους ανθρώπους σ’ αυτό το επίπονο και δύσβατο ταξίδι. Κατόπιν τούτου, δεν θα μπορούσε παρά να λυγίσει αντικρίζοντας όλες αυτές τις οικογένειες που επιδεικνύουν τέτοια σθεναρότητα. Συγκινήθηκε όμως, και από το ευσπλαχνικό έργο, τόσο της οργάνωσης που συμμετείχε, όσο και των κατοίκων της Μυτιλήνης και των ελληνικών αρχών. Η πρόθεση της να μεταδώσει τις εντυπώσεις από την ολιγοήμερη παραμονή και διασταύρωση με τους πρόσφυγες, στη χώρα της (η οποία, Αμερική, μέχρι αυτό το σημείο δεν γνώριζε πολλά για το τι συμβαίνει και ένας εκ των κυριότατων διεκδικητών του ρεπουμπλικανικού χρίσματος ξεσπάθωνε με ρατσιστική προσήλωση απέναντι σε κάθε μετανάστη) και την υπόλοιπη διεθνή κοινότητα, δεν στάθηκε μονάχα στα λόγια. Η Σούζαν Σαράντον, μετέφερε τις συγκλονιστικές εικόνες που βίωσε και ανέδειξε, όχι μόνο τα αίτια που οδηγούν αυτούς τους ανθρώπους στη προσφυγιά, αλλά και τις ριψοκίνδυνες πρακτικές που τους επιβάλλεται να ακολουθήσουν για να το καταφέρουν (η μέτρια ποιότητα των σκαφών και οι κάκιστες συνθήκες κάτω από τις οποίες ταξιδεύουν).

Τ’ ότι πέρασε τα Χριστούγεννα με οικογένειες προσφύγων είναι το λιγότερο που μπορούσε να κάνει για να ζεστάνει τις παγωμένες καρδιές αυτών των ανθρώπων, λίγο πριν επιστρέψει στην Αμερική. Η επαναφορά της δεν συνοδεύτηκε μόνο με τις απαραίτητες συνεντεύξεις σε μεγάλα ειδησεογραφικά δίκτυα και πρακτορεία, αλλά και με πιο συμμετοχικές και καίριες δραστηριότητες, όπως η διαδικτυακή δημιουργία ενός χώρου όπου τέθηκαν ερωτήσεις από το κοινό. Υπό την κοινή σύμπραξη της εφημερίδας The Huffington Post και της ανεξάρτητης, ειδησεογραφικής οργάνωσης RYOT, η Σούζαν Σαράντον, παρουσίασε το χρονικό της κρίσης. Σ’ αυτό το ενημερωτικό, διαδραστικό πλαίσιο δεν υπήρξαν λίγοι όσοι επέδειξαν πραγματικό ενδιαφέρον και θέλησαν να ενημερωθούν για το πως μπορούν να συνεισφέρουν έμπρακτα. Εκείνο που ξεχωρίζει όμως, είναι μια σειρά από βίντεο που δημιουργήθηκαν από την RYOT με την ενδεικτική ονομασία ‘The Crossing’. Βίντεο που μεταφέρουν το κοινό στους χώρους υποδοχής και προσωρινής διαμονής, αφού αξιοποιούν τη συγκινητική μαρτυρία της Σούζαν Σαράντον και παρέχουν τη δυνατότητα της περιπλάνησης με τη λειτουργία των 360 μοιρών.

Η κατοπινή άφιξη της σπουδαίας και σεβάσμιας, Βρετανίδας ηθοποιού του θεάτρου και του κινηματογράφου, Βανέσα Ρεντγκρέιβ μπορεί να μην είχε εφάμιλλη ανταπόκριση, πρόσθεσε όμως και αυτή, το δικό της λιθαράκι στο να αναδειχτεί η περιπέτεια των προσφύγων. Ήταν το 1978, όταν αυτή η ηθοποιός μετά από ένα πολύ καλό σερί ρόλων θα κέρδιζε το όσκαρ β’ γυναικείου ρόλου για τη συγκλονιστική της ερμηνεία στην αντιναζιστική ταινία, ‘Τζούλια’. Η χρηματοδότηση και συμμετοχή της όμως, ένα χρόνο νωρίτερα, σ’ ένα πολιτικό ντοκιμαντέρ που πρόβαλλε τις δραστηριότητες ενός οργανισμού για την απελευθέρωση της Παλαιστίνης  (‘The Palaistinian’) θα προκαλούσε πλήθος (σιωνιστικών) αντιδράσεων και θα διαιρούσε την κοινή γνώμη με την υποψηφιότητα και τη νίκη της. Η ίδια θα έβαζε στη θέση τους επικριτές της, μέσα από τον πιο εμπρηστικό λόγο που ακούστηκε ποτέ στην απονομή των βραβείων. Το περιστατικό δεν αναφέρθηκε τυχαία, ούτε είναι το πιο σημαντικό στην πλούσια καριέρα που είχε η Βανέσα Ρεντγκρέιβ, έγινε όμως, για να αναδείξει μια πρόσθετη πλευρά (πολιτική ακτιβίστρια) για την οποία χαρακτηρίστηκε. Η Βανέσα Ρεντγκρέιβ, άξιο μέλος του Workers’ Revolutionary Party (τροτσκιστές), μπορούσε να είναι στη μαύρη λίστα της νεοναζιστικής, βρετανικής οργάνωσης Combat 18 (για τις αντιφασιστικές πεποιθήσεις) και την ίδια στιγμή να προκρίνεται ανεπιθύμητη από τους εβραϊκούς κύκλους (για την αντισιωνιστική δράση).

Η ακατάβλητη, 79χρονη Βανέσα Ρεντγκρέιβ, λοιπόν, βρέθηκε στην Αθήνα, αποδεικνύοντας πως μετά από τόσα χρόνια τίποτα δεν έχει ανασκευαστεί στις πολιτικές της αντιλήψεις και στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβάνεται την προσωπική ευθύνη και την κοινωνική δράση. Σε αντίθεση με τους αναφερόμενους ηθοποιούς, η Βανέσα Ρεντγκρέιβ, δεν αποβιβάστηκε σε κάποιο από τα ελληνικά νησιά, επισκέφτηκε πάντως, τα κέντρα φιλοξενίας στην περιοχή του Ελαιώνα και του Ελληνικού. Στη συνάντηση που είχε με τον Υπουργό Μεταναστευτικής Πολιτικής, Γιάννη Μουζάλα και τους αρμόδιους φορείς, πληροφορήθηκε για την κατάσταση που επικρατεί. Στη συνέντευξη τύπου που επακολούθησε, δεν παρέλειψε να ευχαριστήσει όλους όσους βοηθούν τους πρόσφυγες και να χρησιμοποιήσει την περίπτωση της Ελλάδας, σαν παράδειγμα αναμφισβήτητης ανθρωπιάς για όλες τις υπόλοιπες χώρες του κόσμου. Τις ανθρωπιστικές της εκκλήσεις όμως, δεν θα συμμεριζόταν το ίδιο και η βρετανική κοινωνία. Λίγους μήνες νωρίτερα, η βρετανική κυβέρνηση, είχε αποφασίσει να μην συμμετάσχει στη μετεγκατάσταση των προσφύγων με ποσοστώσεις, ενόσω ύστερα και από την επίσκεψη της Βανέσα Ρεντγκρέιβ στην Αθήνα, δεν δίστασε να δείξει ένα πολύ πιο απάνθρωπο πρόσωπο με το να τους τοποθετήσει σε καταλύματα με κόκκινες πόρτες ή με την υποχρεωτική χρήση κόκκινων βραχιολιών. Εντούτοις, η Βανέσα Ρεντγκρέιβ, έπραξε το καθήκον της και ένας από τους λόγους που το έκανε ήταν για να προειδοποιήσει γι’ αυτές τις αδιανόητες πρακτικές.

Ένας άλλος καλλιτέχνης που προέρχεται από ένα διαφορετικό πεδίο δημιουργίας και έχει απασχολήσει αρκετές φορές την κοινή γνώμη, όπως και τις αστυνομικές αρχές της πατρίδας του, έδωσε το παρών και εξακολουθεί να το πράττει στη Μυτιλήνη. Ο Κινέζος αρχιτέκτονας και εικαστικός, Αϊ Γουέι Γουέι, που κατόρθωσε να κάνει τέχνη στα πιο απροσδόκητα σημεία και κάτω από τις πιο απαγορευτικές περιστάσεις δεν θα μπορούσε να μην ευρίσκεται εδώ. Μολονότι, διετέλεσε καλλιτεχνικός σύμβουλος στους Ολυμπιακούς Αγώνες τους Πεκίνου το 2008, ποτέ δεν έκρυψε την απέχθεια του απέναντι στις λογοκριτικές πρακτικές της κινεζικής κυβέρνησης, πόσο μάλλον όταν εκείνες αναστέλλουν την ελευθερία της έκφρασης και άλλα στοιχειώδη ανθρώπινα δικαιώματα ή εμπλέκονται σε σκάνδαλα διαπλοκής που στοιχίζουν ανθρώπινες ζωές. Μπορεί να έχει συλληφθεί δεκάδες στιγμές για αυθαίρετους λόγους από την κινεζική αστυνομία και να έχει απαχθεί ή απομονωθεί, αυτό όμως, δεν στάθηκε αρκετό για να τον αποθαρρύνει από το να συνεχίσει να κάνει αυτό που ξέρει καλά. Ακόμη κι αν τις περισσότερες φορές χρειάστηκε να ταξιδέψει στο εξωτερικό για να μεταδώσει το νόημα της εννοιολογικής του μεθόδου και να στηλιτεύσει αγόγγυστα το κινεζικό καθεστώς, ο Αϊ Γουέι Γουέι, πάντοτε έβρισκε τον τρόπο να αφουγκραστεί τα όσα αποτρόπαια συμβαίνουν ανά την υφήλιο και να τα μεταποιήσει σε τέχνη που μόνο στόχο έχει να διατηρήσει τη μνήμη, να μεταδώσει την πληροφορία και να ευαισθητοποιήσει ένα εξαιρετικά εφησυχασμένο κοινό.

Το 2009, ο Αϊ Γουέι Γουέι, θα έντυνε την ιστορική πρόσοψη του Haus der Kunst στο Μόναχο (1000 τετραγωνικά μέτρα) με 9000 πολύχρωμα σχολικά σακίδια που συγκέντρωσε από την κατεστραμμένη επαρχία της Σετσουάν. Με αυτό τον τρόπο ήθελε να αποτιμήσει έναν φόρο τιμής στα χιλιάδες παιδιά που σκοτώθηκαν, επειδή τα σχολεία που βρισκόντουσαν την ώρα του καταστροφικού σεισμού ήταν προχειροφτιαγμένα και κατέρρευσαν. Ταυτοχρόνως, τα σακίδια ήταν με τέτοιο τρόπο τοποθετημένα, ώστε να σχηματίζουν στα κινέζικα τη φράση, ‘για 7 χρόνια έζησε ευτυχισμένα στον πλανήτη’. Επτά χρόνια αργότερα, θα επισκεπτόταν τη γερμανική πρωτεύουσα για να ντύσει τους κίονες της εισόδου ενός επιπλέον εμβληματικού μνημείου. Έχοντας επισκεφθεί πολλές φορές τον τελευταίο χρόνο την πολύπαθη Μυτιλήνη, και εν αναμονή της διαμόρφωσης ενός μνημείου στο ίδιο το νησί που θα εμπνέει ανθρωπιά και αλληλεγγύη, ο Αϊ Γουέι Γουέι, συγκέντρωσε 14000 πορτοκαλί σωσίβια προσφύγων και τα μετέφερε στο Βερολίνο. Με αυτά ένδυσε τους ιωνικούς κίονες του Konzerthaus (κέντρο συναυλιών) και δεν είναι αμελητέο το γεγονός πως η περίοδος που διάλεξε για να το πράξει είναι αυτή που λαμβάνει δράση το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου. Με αυτό τον τρόπο εξασφάλιζε πως η ειδοποίηση του θα φτάσει στους χιλιάδες δημοσιογράφους, καλλιτέχνες, θεατές που καταφθάνουν από διάφορα σημεία του πλανήτη και κατακλύζουν το Βερολίνο.

Το να επισημανθεί πως ένας ακόμη καλλιτέχνης εξήρε στις συνεντεύξεις που παραχώρησε, το πως αντιμετωπίζει η Ελλάδα το προσφυγικό ζήτημα είναι περιττό. Μεγαλύτερη σημασία έχει η σχετιζόμενη δραστηριότητα του συγκεκριμένου καλλιτέχνη (ότι δηλαδή, ποιεί για να γνωστοποιηθεί το πρόβλημα). Το γεγονός πως προτίμησε ένα μνημείο ιδιαίτερης σημασίας για να υπενθυμίσει το αυτονόητο και αυτό που συνήθως τείνει να λησμονηθεί έχει τον δικό του (αρχιτεκτονικό) συμβολισμό. Όπως και τ’ ότι κάθε ένα από τα επαναχρησιμοποιημένα πορτοκαλί σωσίβια προέρχονται από ανθρώπινες ψυχές που παρακινδύνευσαν (ή έχασαν) τη ζωή τους στην προσπάθεια τους να διασχίσουν το ακατάλληλο μονοπάτι. Ανυπολόγιστα, ακόμη, σωσίβια παραμένουν αθέατα και αναξιοποίητα, μιας και βρίσκονται στοιβαγμένα στις ακτές της Μυτιλήνης και των λοιπών νησιών, ενώ δε σταματούν να πολλαπλασιάζονται από ανθρώπους που είτε επιβίωσαν από τα θαλασσοδαρμένα κύματα είτε βρήκαν τραγικό θάνατο και ενταφιάστηκαν σε αυτά. Η αναγκαιότητα να παραμείνουν τα σύνορα ανοιχτά δεν θα μπορούσε να είναι πιο έκτακτη και επιτακτική και όλοι οι αναφερόμενοι καλλιτέχνες κάνουν ότι μπορούν για να παρακινήσουν προς μια πιο λογική και ανθρώπινη διευθέτηση.

Από τότε που ξέσπασε, ο (υποκινούμενος) εμφύλιος διχασμός στην Συρία, οι πρόσφυγες θα έπρεπε να μπορούν να ταξιδεύουν απρόσκοπτα και αυτό που συμβαίνει αυτή τη στιγμή στα σύνορα της Ελλάδας κάθε άλλο βρίσκεται προς αυτή τη διεύθυνση (το λυτρωτικό πέρασμα που οδηγεί στα επιθυμητά κρατίδια της Ευρώπης έχει σφραγιστεί). Τι και αν 3000 επιπλέον σωσίβια επαναχρησιμοποιήθηκαν από την Greenpeace και τους Γιατρούς Χωρίς Σύνορα για να σχηματίσουν το σήμα της ειρήνης την Πρωτοχρονιά, ο αιματηρός πόλεμος εξακολουθεί να υφίσταται και να παραμένει το ίδιο ή και περισσότερο σκληρός με πριν. Οι καλλιτεχνικές δράσεις και οι τηλεοπτικές συνεντεύξεις δεν επιλύουν τόσο σοβαρά ζητήματα, τα τονίζουν όμως και τα φέρνουν διαρκώς στην αξιοθρήνητη επικαιρότητα. Και όσο πιο αναγνωρίσιμα είναι τα πρόσωπα, ευφάνταστες οι δραστηριότητες (όπως, εκείνη που πραγματοποίησε και πάλι ο ίδιος ο Αϊ Γουέι Γουέι με το λευκό πιάνο στην περιφραγμένη και λασπωμένη περιοχή της Ειδομένης)και παγκόσμιας εμβέλειας οι φορείς ή οι οργανισμοί (όπως, ο κατώτερος των περιστάσεων, αμφιλεγόμενος, Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών) που εκπροσωπούν, τόσο θα προκαλούν εντύπωση και θα διεξάγονται εποικοδομητικές συζητήσεις που κύριο σκοπό θα έχουν την αντιμετώπιση του προβλήματος. Γιατί ποιός μπορεί να ισχυριστεί πως η πολύτιμη παρουσία της, Αντζελίνα Τζολί δεν βοηθάει, όχι μόνο να προβληθεί το προσφυγικό ζήτημα σε ολάκερο τον κόσμο, αλλά και να συζητηθεί σ’ ένα πιο ψηλό κυβερνητικό επίπεδο; Τ’ ότι, συνήθως η ανταλλαγή απόψεων δεν καταλήγει εκεί που θα έπρεπε είναι μια κατάσταση για την οποία δεν φέρουν ευθύνη οι επώνυμοι που επιδεικνύουν ένα πιο ανθρώπινο πρόσωπο.

Ακόμη κι έτσι, η προσέλευση μιας ευαισθητοποιημένης διασημότητας του διαμετρήματος της Αντζελίνα Τζολί, δεν θα έπρεπε να προκαλεί καμία απορία, τη στιγμή που ως Πρέσβειρα Καλής Θελήσεως της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ, έχει επανειλημμένα επισκεφθεί, με τον πιο υπεύθυνο και ανεπιτήδευτο τρόπο τους προσφυγικούς καταυλισμούς που έχουν στηθεί στα σύνορα της χώρας με τον Λίβανο, την Ιορδανία και την Τουρκία (έντεκα φορές από την εκδήλωση του αλληλοσπαραγμού στη Συρία). Είναι τόσο απαιτητικές οι αρμοδιότητες που της έχει αναθέσει άλλωστε, ο ΟΗΕ (πέρα από το να είναι απεσταλμένη του οργανισμού στις περιοχές που συγκεντρώνονται προσφυγικές ροές, έχει αναλάβει διευρυμένα διπλωματικά καθήκοντα που αφορούν τη συνεργασία της με επίσημους φορείς για τη λήψη αποφάσεων που αφορούν τις μετατοπίσεις πληθυσμών), που δεν θα μπορούσε να συμβεί διαφορετικά. Είναι προς τιμήν της καλλιτέχνιδας πάντως, που πριν παραβρεθεί στην Ελλάδα από το βήμα που της αναλογεί έχει ασκήσει σκληρή (αυτο)κριτική για την πανωλεθρία του οργανισμού να τερματίσει τον εμφύλιο και να εξασφαλίσει πως όλοι οι πρόσφυγες θα μεταφερθούν με ασφαλή τρόπο, όχι μόνο σε προσωρινά καταλύματα, αλλά και σε χώρες υποδοχής (Απρίλιος 2015), όπως και τ’ ότι παραβρισκόμενη στο Λίβανο επεσήμανε την παγκόσμια διάσταση του προβλήματος, την ανάγκη εξεύρεσης διπλωματική επίλυσης, την παροχή βοήθειας σε κάθε πρόσφυγα και το μη διαχωρισμό σε Αφγανούς και Σύρους (Μάρτιος 2016). Η παρουσία της στην Ελλάδα, μολονότι σύντομη (μέσα σ’ ένα 24ωρο επισκέφθηκε τα κέντρα υποδοχής στον Πειραιά, τον Ελαιώνα και τη Μυτιλήνη), τράβηξε τα περισσότερα φλας και την προσοχή του κόσμου. Σε αντίθεση, επίσης, με την άφιξη κάθε άλλου καλλιτέχνη, συναντήθηκε – συζήτησε με τον Πρωθυπουργό της χώρας, Αλέξη Τσίπρα. Η Πρέσβειρα του ΟΗΕ, εξέφρασε τη στήριξη της στην προσπάθεια που καταβάλλει η ελληνική πλευρά, αλλά και τον προβληματισμό της για την κωλυσιεργία που παρατηρείται διεθνώς στο να διευθετηθεί η επιδεινούμενη κρίση.

Εν κατακλείδι, μπορεί μερικοί να αντιδρούν στην ιδέα και να ισχυρίζονται πως οι διάσημοι, άδραξαν την ευκαιρία για να δείξουν ένα πιο ανθρώπινο προσωπείο για ατομικούς λόγους, αυτοί όμως, αγνοούν μερικά βασικά ζητήματα. Όσοι έφτασαν στην Ελλάδα, ήρθαν σεμνά και ταπεινά για να αναδείξουν μέσα από την τέχνη τους ή και την αναγνωρισιμότητα τους ένα ακανθώδες και κρίσιμο πρόβλημα. Απ’ όσο αποδείχθηκε στη συνέχεια κάτι τέτοιο ήταν απαραίτητο και επιδοκιμάστηκε από όλες τις φιλανθρωπικές οργανώσεις και τα κινήματα που δραστηριοποιούνται στα επίμαχα σημεία. Ούτως ή άλλως, σκοπός της τέχνης, δεν είναι μόνο να ευφραίνει την ψυχή με ευκόλως αντιληπτά θεάματα, αλλά και να ενημερώνει ή να αφυπνίζει συνειδήσεις. Επίσης, δεν είναι όλοι οι καλλιτέχνες εκείνα τα εγωπαθή πλάσματα που δοκιμάζουν τις αντοχές και τις ικανότητες τους για την προσωπική τους ευχαρίστηση – αυτοβελτίωση, υπάρχουν και εκείνοι που έχουν έναν μεγαλύτερο και πιο συλλογικό σκοπό. Συνεπακόλουθα, δεν υπάρχει καλύτερος και πιο ενδεδειγμένος τρόπος για να συμβεί αυτό από το να συνδράμουν καλλιτέχνες με τους οποίους ο κόσμος μπορεί να συνταυτιστεί. Δεν είναι κακό να δείχνεις ανθρωπιά, όχι όσο έχεις αποδείξει σε ολόκληρη την καλλιτεχνική σου πορεία πως πριν και πάνω απ’ όλα, παραμένεις άνθρωπος. Οι καλλιτέχνες που κατέφθασαν στην Ελλάδα έχουν δείξει πολλάκις πως ανήκουν σ’ αυτή την κατηγορία μέσα από ποικίλες δραστηριότητες. Δεν περίμεναν το προσφυγικό ζήτημα για να δείξουν το πόσο ευαίσθητοι και δραστήριοι πολίτες είναι. Aκόμη κι αν συνέβαινε ετούτο όμως, μόνο καλό θα μπορούσε να κάνει σ’ έναν προβληματικό κόσμο που έχει μερική έως και μηδαμινή πληροφόρηση και που η κοινωνική του συνειδητοποίηση φτάνει μέχρις εκείνο το σημείο που κάποιος απειλεί να διαταράξει την επίπλαστη πραγματικότητα κάτω από την οποία έχει διδαχθεί να διαβιεί.