Οι τελευταιες μερες του αφρικανικου ελεφαντα

Η βραβευμένη με Όσκαρ σκηνοθέτης, Κάθριν Μπίγκελοου (The Hurt Locker), δημιούργησε ένα εξαιρετικό μικρού μήκους φιλμ, το ‘Last Days’, με απώτερο σκοπό να ευαισθητοποιήσει την κοινή γνώμη για την ανεξέλεγκτη λαθροθηρία των ελεφάντων και το εμπόριο του ελεφαντόδοντου. Μέσα σε 3 μόλις λεπτά και ακολουθώντας τον πολύ πιο εύπεπτο και ευανάγνωστο κόσμο ενός χειροποίητου animation κατορθώνει να συνοψίσει και να δείξει όλη τη διαδρομή που ακολουθείται από την αγορά ενός προϊόντος που είναι φτιαγμένο από ελεφαντόδοντο μέχρι τη σφαγή που συντελείται για να αποκτηθεί το υλικό αυτό. Το φιλμ αυτό γυρίστηκε για λογαριασμό του End Ivory – Funded Terrorism και όποιος επιθυμεί να το παρακολουθήσει ή ενδιαφέρεται να ενημερωθεί εις βάθος για τις δράσεις και να βοηθήσει ακόμη, μπορεί να απευθυνθεί στην επίσημη σελίδα της οργάνωσης (http://www.lastdaysofivory.com/).

Η αφήγηση της ταινίας γίνεται ανάποδα, ξεκινάει από το τελικό εμπορευματοποιημένο προϊόν και δεν είναι καθόλου τυχαία η αντιμετώπιση αυτή: Μια κοπέλα ασιατικής καταγωγής εναποθέτει στη συσκευασία τους τα γνωστά ξυλάκια μαλλιών τα οποία είναι φτιαγμένα από ελεφαντόδοντο (1)*. Μια τουρίστρια δυτικής προέλευσης αγοράζει από κάποια υπαίθρια ασιατική αγορά τα γνωστά αναμνηστικά ελεφαντάκια τα οποία εν είδει μακάβριας ειρωνείας είναι και αυτά από ελεφαντόδοντο. Τεράστια εμπορικά πλοία εναποθέτουν στα λιμάνια της Νοτιοανατολικής Ασίας κοντέινερ που μέσα σε κιβώτια καφέ περιέχουν τόνους από ελεφαντόδοντο.  Αυτά θα επεξεργαστούν στη συνέχεια έτσι ώστε να είναι σε θέση να πουληθούν.

Τα τελευταία χρόνια, η Ασία έχει παρουσιάσει αξιοσημείωτη αύξηση σε ζήτηση προϊόντων που προέρχονται από ελεφαντόδοντο (αξεσουάρ, κοσμήματα, είδη διακόσμησης κλπ.). Η ραγδαία οικονομική αύξηση της χώρας επέτρεψε σε μεγαλύτερο ποσοστό Ασιατών (κυρίως από την Κίνα, την Ταϊλάνδη, την Μαλαισία) να διαθέσει το απαιτούμενο ποσό για ένα υλικό που μεταξύ άλλων φανερώνει δύναμη και πλούτη. Ταυτόχρονα, οι καταστηματάρχες που τα πουλούν φρόντισαν να εξασφαλίσουν μαζί με τα νόμιμα, τόνους από λαθραίο ελεφαντόδοντο προκειμένου να προσελκύσουν περισσότερους αγοραστές. Χωρίς  την παροχή πιστοποιητικού αυθεντικότητας μπορούσαν να πουληθούν σε χαμηλότερη τιμή και έτσι να έχει κέρδος τόσο ο πωλητής όσο και ο αγοραστής.

Να σημειωθεί πως σφαγή ελεφάντων δεν συντελείται μόνο στην Αφρική αλλά και στη Νοτιοανατολική Ασία. Επίσης, το υλικό αυτό είχε μέχρι πρότινος παράνομη ζήτηση τόσο στην Ευρώπη όσο και στην Βόρεια Αμερική. Όμως κανείς δεν μπορεί να αρνηθεί πως η μεγαλύτερη εξαγωγή ελεφαντόδοντου γίνεται από χώρες της Αφρικής (Κένυα, Σουδάν, Ζιμπάμπουε) και η εισαγωγή σε χώρες της Νοτιοανατολικής Ασίας.

Το 1989 στη Σύμβαση για το Διεθνές Εμπόριο των Απειλούμενων με Εξαφάνιση Ειδών τοποθετήθηκαν όλοι οι αφρικανικοί ελέφαντες με αποτέλεσμα την εξάλειψη των εμπορικών συναλλαγών ελεφαντόδοντου και τη μείωση της λαθροθηρίας . Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να αυξηθεί και να σταθεροποιηθεί ο πληθυσμός των ελεφάντων. Τα τελευταία χρόνια, όμως, χώρες της Νοτίου Αφρικής όπως η Ζιμπάμπουε, η Μποτσουάνα και η Ναμίμπια παρά τις δυτικές πιέσεις έχουν κατορθώσει να άρουν μερικώς την απαγόρευση αυτή. Παράλληλα έχουν έρθει σε εμπορική συμφωνία με ασιατικές χώρες και πουλούν δια της νόμιμης οδού, σε συγκεκριμένες χρονικές περιόδους, σημαντικές ποσότητες ελεφαντόδοντου. Αν προστεθούν σε αυτές οι πολλαπλάσιες ποσότητες που προέρχονται από τη λαθροθηρία μπορεί να βγει μια πολύ καθαρή εικόνα για το μέγεθος του προβλήματος.

Στις αρχές του προηγούμενου αιώνα ο πληθυσμός τους άγγιζε τα  10 εκατομμύρια, το 1980 τα 1.2 εκατομμύρια και τώρα δεν ξεπερνάει τις 500.000. Αρκεί να αναλογιστεί κανείς πως η λαθροθηρία απειλούμενων ζώων είναι η 4η μεγαλύτερη μετά από τα ναρκωτικά, τα όπλα και το εμπόριο ανθρώπων.  Μόνο το 2011 θανατώθηκαν περισσότεροι από 30.000 αφρικανικοί ελέφαντες (δηλαδή γύρω στο 8% του πληθυσμού των ελεφάντων στην ήπειρο) και η κατάσταση αυτή δεν ήταν διαφορετική τις επόμενες χρονιές. Ενώ έχει υπολογιστεί πως κάθε 15 λεπτά θανατώνεται και από ένας ελέφαντας. Αν συνεχιστεί με αυτούς τους ρυθμούς η θανάτωση των ελεφάντων τότε κινδυνεύουν με αφανισμό τα επόμενα έντεκα χρόνια.

Αυτό που δεν γνωρίζει, όμως, ο περισσότερος κόσμος είναι πως πίσω από το λαθρεμπόριο του ελεφαντόδοντου κρύβονται τρομοκρατικές οργανώσεις. Στις 21 Σεπτεμβρίου του 2013 στο Ναϊρόμπι της Κένυας ισλαμιστές αντάρτες εισέβαλαν στο εμπορικό κέντρο Ουέστγκειτ και άρχισαν να πυροβολούν αδιακρίτως. Μετά από τρεις μέρες ομηρίας  67 άνθρωποι έχασαν τη ζωή τους και 175 τραυματίστηκαν. Την ευθύνη της επίθεσης την ανέλαβαν οι Σομαλοί ισλαμιστές αλ Σεμπάμπ. Η οργάνωση αυτή ευθύνεται για σωρεία άλλων δολοφονικών επιθέσεων με πιο πρόσφατη αυτή που πραγματοποιήθηκε πριν λίγες μέρες σε λατομείο στη βορειοανατολική Κένυα εκτελώντας εν ψυχρώ 36 ανθρώπους.

Τα μακριά και πορώδη σύνορα μεταξύ Κένυας και Σομαλίας κάνουν εύκολο το έργο των μαχητών για τη μεταφορά μεγάλων ποσοτήτων ελεφαντόδοντου. Ταυτόχρονα εκεί πραγματοποιούνται και όλες οι παράνομες οικονομικές συναλλαγές. Απώτερος σκοπός να φτάσει στα  λιμάνια των ακτών της Σομαλίας. Το μεγαλύτερο κομμάτι των ακτών αυτών ελέγχεται από την Αλ Σεμπάμπ, η οποία με το εμπόριο του ελεφαντόδοντου καλύπτει το 40% της χρηματοδότησης της (εκτιμάται πως εισπράττει 600.000 δολάρια το μήνα).  Η Αλ Σεμπάμπ, διαθέτει και μικρά σκάφη στα λιμάνια αυτά που χρησιμοποιούνται για μεταφορές. Ενώ εμπορικά πλοία δεν στέλνει μόνο η Ασία αλλά και η Νότια Κορέα, η Τουρκία, το Ιράν και το Ντουμπάι.

Άλλες φονταμενταλιστικές οργανώσεις που συντηρούνται από χρήματα που προέρχονται από τη λαθροθηρία είναι η ένοπλη οργάνωση Στρατός Αντίστασης του Κυρίου που δραστηριοποιείται στη Ουγκάντα και κατηγορείται για σωρεία βιασμών, δολοφονιών, ακρωτηριασμών αμάχων και στρατολόγησης παιδιών. Οι τοπικοί πολιτοφύλακες Τζαντζαούιντ οι οποίοι σε συνεργασία με την Κυβέρνηση του Σουδάν συμμετέχουν από το 2003  μέχρι τις μέρες μας στον εμφύλιο πόλεμο του Νταρφούρ έχοντας οδηγήσει στο θάνατο πάνω από 300.000 χιλιάδες και στον εκτοπισμό περίπου 3.000.000 πολιτών. Η ισλαμιστική οργάνωση Μπόκο Χαράμ, η οποία τον Απρίλιο του 2014 στη Βορειοανατολική Νιγηρία απήγαγε από ένα σχολείο περισσότερες από 200 μαθήτριες για να τις πουλήσει σε σκλαβοπάζαρα, ενώ στις 28 Νοεμβρίου του ίδιου έτους μετά από τριπλή βομβιστική επίθεση αυτοκτονίας στο κεντρικό τέμενος της πόλης Κάνο τουλάχιστον 120 άνθρωποι σκοτώθηκαν και 270 άλλοι τραυματίστηκαν.

Οι περισσότερες ένοπλες οργανώσεις δρουν ουσιαστικά χωρίς τον κίνδυνο της καταδίκης και της τιμωρίας. Σε περίπτωση που κάποιος λαθροθήρας συλληφθεί τη γλυτώνει με ασήμαντα πρόστιμα ή μικρές ποινές φυλάκισης. Ενώ όσοι από αυτούς αναλάβουν τα  πιο μεγάλα ρίσκα, κερδίζουν 50-100 δολάρια για κάθε κιλό και η τιμή αυξάνεται μέχρι το ελεφαντόδοντο να φτάσει στον τελικό του προορισμό, που όπως προαναφέρθηκε είναι η Ασία.

Οι λαθροθήρες στήνουν ενέδρες και κυριολεκτικά γλιστρούν απαρατήρητοι από τους λίγους φύλακες που περιπολούν τα καταφύγια των ζώων. Τα Εθνικά Πάρκα της Αφρικής δεν αποδείχθηκαν ικανά στο να προστατέψουν τους ελέφαντες αλλά και πολλά άλλα ήδη άγριων ζώων. Παρόλα αυτά, οι περισσότεροι ελέφαντες βρίσκονται εκτός προστατευόμενων περιοχών. Η ταχεία ανάπτυξη των ανθρώπινων πληθυσμών και η επέκταση της γεωργίας σε λιβάδια και δάση που μέχρι πρότινος θεωρούνταν ακατάλληλα για κάτι τέτοιο δείχνει πως μεγάλες περιοχές βρίσκονται εκτός ορίων πλέον για τους ελέφαντες και αυτό τους κάνει ακόμη πιο ευάλωτους.

Το πιο κοινό όπλο λαθροθηρίας είναι το AK-47 ή καλάσνικοφ, άλλοι πάλι χρησιμοποιούν τόξα με βέλη ενώ τελευταία παρατηρείται και η χρήση κυανίου στις υδάτινες περιοχές από τις οποίες θρέφονται οι ελέφαντες. Μόλις οι ελέφαντες τραυματιστούν θανάσιμα οι λαθροθήρες πλησιάζουν τα πτώματα και έχοντας στα χέρια τους ξιφολόγχες, μαχαίρια, ματσέτες και τσεκούρια, πετσοκόβουν και γδέρνουν τα πρόσωπα τους, αποκεφαλίζουν τα κεφάλια τους και στο τέλος ξεριζώνουν  τους πολυπόθητους χαυλιόδοντες. Στις αιμοσταγείς αυτές αποστολές στρατολογούνται πολλοί φτωχοί και εξαθλιωμένοι, με αυτό τον τρόπο τους δίνεται η ευκαιρία να βγάλουν ένα μικρό εισόδημα.

Τον περασμένο Φλεβάρη, σε μια συμβολική κίνηση της κυβέρνησης της Γαλλίας τρεις τόνοι ελεφαντόδοντου (πάνω από 7.000 χαυλιόδοντες ελέφαντα και 15.000 σκαλιστά διακοσμητικά), αξίας 4.5 εκατομμυρίων ευρώ μετατράπηκαν σε σκόνη κοντά στον Πύργο του Άιφελ. Η κίνηση αυτή είχε ως στόχο να αυξηθεί η διεθνής πίεση κατά της λαθροθηρίας ελεφάντων στην Αφρική. Ενώ ένα μήνα μετά με εισήγηση που πραγματοποιήθηκε στην πολιτεία της Νέας Υόρκης απαγορεύτηκε  η εισαγωγή και με κάποιες εξαιρέσεις η εξαγωγή αντικειμένων που περιέχουν έστω και λίγο ελεφαντόδοντο.

Είχε προηγηθεί η διακήρυξη του Λονδίνου για την απαγόρευση του παράνομου εμπορίου άγριων ζώων. Τη διακήρυξη αυτή υπέγραψαν 46 χώρες και 11 οργανισμοί των Ηνωμένων Εθνών. Μεταξύ των σημαντικών δράσεων που αποφασίστηκαν περιλαμβάνονται: η αντιμετώπιση της λαθροθηρίας ως σοβαρού εγκλήματος στο πλαίσιο της σύμβασης των Ηνωμένων Εθνών, η αντιμετώπιση της διαφθοράς και του ξεπλύματος χρήματος που σχετίζεται με το εμπόριο άγριων ζώων νομικά – πολιτική μηδενικής ανοχής, η ενίσχυση του νομικού πλαισίου και η πιο αυστηρή επιβολή του νόμου, η βελτίωση των κρατικών μηχανισμών και των αρμόδιων υπηρεσιών για την αντιμετώπιση της λαθροθηρίας, η υποστήριξη κυβερνήσεων που καταστρέφουν τα προϊόντα που προέρχονται από το λαθρεμπόριο άγριων ζώων και η αποκήρυξη κυβερνήσεων που χρησιμοποιούν προϊόντα από είδη που απειλούνται με εξαφάνιση.

Δεν ξέρω αν με όλες τις παραπάνω ενέργειες μπορεί να αντιμετωπιστεί αποτελεσματικά μια από τις μεγαλύτερες και πιο κερδοφόρες παράνομες δραστηριότητες  παγκοσμίως. Σίγουρα οι δράσεις αυτές δημιουργούν τις κατάλληλες προϋποθέσεις για να αντιμετωπιστεί με πιο επιθετικό και κατασταλτικό τρόπο το εμπόριο αυτό. Η ολιγωρία και η ανεκτικότητα, όμως, των περισσότερων κυβερνήσεων είναι αυτή που επέτρεψε να διαμορφωθούν οι ιδανικές συνθήκες ώστε το εμπόριο αυτό να ανθίσει και να εξαπλωθεί.

Καλό είναι, επίσης, να μην ξεχνάμε πως οι ίδιες οι απαγορεύσεις και οι περιορισμοί μετατρέπουν σε περιζήτητο προϊόν το ελεφαντόδοντο και ανεβάζουν την αγοραστική του αξία. Αυτό μπορεί να οδηγήσει σε ακόμη μεγαλύτερη αύξηση της ήδη υψηλής λαθροθηρίας αν η τελευταία δεν περιοριστεί απόλυτα. Παράλληλα, το καθεστώς ανεκτικότητας που διαμορφώθηκε σε κάποιες ειδικές περιπτώσεις, όλα αυτά τα χρόνια, είχε σαν αποτέλεσμα την εξόντωση τεράστιου πληθυσμού ελεφάντων γεγονός που μεταφράζεται σε χιλιάδες υποθηκευμένα ελεφαντόδοντα. Η κίνηση της κυβέρνησης της Γαλλίας όσο συμβολική κι αν φαντάζει είναι προσβλητική για τα χιλιάδες αυτά θύματα. Δείχνει πως σκοτώθηκαν για το τίποτα ή επιβεβαιώνει τον παραπάνω ισχυρισμό. Δεν θυμάμαι διαμάντια ή χρυσός να μετατρέπονται σε σκόνη με τέτοια άνεση. Πρέπει να έχεις ανυπολόγιστα αποθέματα για να το πράξεις αυτό ή πλέον το ενδιαφέρον σου να έχει μετατοπιστεί σε κάποιο άλλο πολύτιμο αγαθό ή σε κάποιον ‘ιερό’ αγώνα.

Ο δυτικός ‘ιερός’ πόλεμος έτσι όπως αυτός κηρύχθηκε από τις ΗΠΑ (υπό την προεδρία του Τζορτζ Μπους του νεότερου) και το Ηνωμένο Βασίλειο (υπό την πρωθυπουργία του Τόνι Μπλερ) μετά τα τρομοκρατικά χτυπήματα τις 11ης Σεπτεμβρίου συνέβαλλε καθοριστικά στην εξέλιξη όλων των παραπάνω. Η προσπάθεια να εξαρθρωθεί το φερόμενο ως υπεύθυνο τρομοκρατικό δίκτυο της εξτρεμιστικής ισλαμικής οργάνωσης Al-Qaida οδήγησε στην καταστροφική εισβολή  αμερικάνικων και συμμαχικών στρατευμάτων στο Ιράκ και το Αφγανιστάν. Ο πόλεμος κατά της τρομοκρατίας είχε σαν αποτέλεσμα να δημιουργήσει περισσότερη τρομοκρατία και τη γέννηση σωρείας  εξτρεμιστικών οργανώσεων.

Τώρα αυτές οι οργανώσεις μεταξύ πολλών άλλων λυμαίνονται το εμπόριο του ελεφαντόδοντου έτσι ώστε να είναι σε θέση να χρηματοδοτήσουν τον φονταμενταλιστικό τους αγώνα. Οι τελευταίες, πολυάριθμες βομβιστικές επιθέσεις δείχνουν πως τα ακραία αυτά στοιχεία εκτός από οικονομική και εξοπλιστική δύναμη έχουν και την πυγμή να φτάσουν μέχρι τέλους προκειμένου να υλοποιήσουν τα σκοταδιστικά τους σχέδια.

Επομένως, πολύ εύκολα θα μπορούσε να συμπεράνει κανείς πως πίσω από την αδιαπραγμάτευτη προστασία των συμπαθητικών αυτών τετράποδων κρύβεται ένας μεγαλύτερος αγώνας.  Ένας ατελέσφορος, κατά πως φαίνεται, αγώνας να  ελέγξει η Δύση το τεράστιο χάος που η ίδια δημιούργησε με τις απρόκλητες  επιθέσεις της λίγα χρόνια πιο πριν. Προς αυτή την κατεύθυνση συνηγορεί και η χρονική στιγμή που υπογράφεται μια τέτοια διακήρυξη. Μια στιγμή που η επέλαση των τζιχαντιστών  διαφαινόταν στον ορίζοντα. Η προέλαση τους απ’ ότι είδαμε ήταν απλά θέμα χρόνου.

Όλο αυτό δεν αναιρεί φυσικά την επιβεβλημένη ανάγκη να προστατευθεί ο πληθυσμός των ελεφάντων, τη στιγμή δε μάλιστα που αυτός οδηγείται με μαθηματική ακρίβεια σε ολική εξαφάνιση. Απλούστατα τα κίνητρα δεν είναι και τόσο περιβαλλοντολογικά ούτε ακριβώς ανθρωπιστικά και αυτό καλό θα είναι κανείς να το γνωρίζει πριν βιαστεί να επικροτήσει την οποιαδήποτε συμβολική κίνηση ή διακήρυξη σωτηρίας.

* (1) Το ελεφαντόδοντο είναι λευκό υλικό που αποκτάται από τους χαυλιόδοντες και τα δόντια του ελέφαντα αλλά και άλλων ζώων. Αποτελείται από οδοντίνη, έναν ιστό παρόμοιο με τον οστικό ιστό. Χρησιμοποιείται από την αρχαιότητα για την κατασκευή ποικίλων αντικειμένων, από κομψοτεχνήματα και έργα τέχνης μέχρι πλήκτρα πιάνου, ντόμινο και ψεύτικα δόντια. Γενικώς θεωρείται «ευγενές» υλικό. Η κυριότερη πηγή του είναι οι χαυλιόδοντες του ελέφαντα, αλλά έχει χρησιμοποιηθεί κατά καιρούς φίλντισι από πολλά άλλα θηλαστικά, όπως ο ιπποπόταμος, ο θαλάσσιος ίππος, ο αγριόχοιρος, το μεγάλο (καναδικό) ελάφι, η φάλαινα φυσητήρας και το ναρβάλ.