Fortress Europe

Η καθυστερημένη απόφαση της ελληνικής κυβέρνησης να δημιουργήσει κάποια αξιοπρεπή κέντρα υποδοχής (hot spots) που να πληρούν στοιχειώδεις κανόνες καθαριότητας – υγιεινής διαμονής για τους χιλιάδες πρόσφυγες που βρίσκονται συγκεντρωμένοι στα ελληνικά νησιά (ή και αλλού), σε μερικές περιπτώσεις πυροδότησε την αντίδραση μικρών ομάδων πολιτών (μεταξύ των οποίων, ακραίων στοιχείων). Η εσκεμμένη παραπληροφόρηση, η ελλειμματική οργάνωση, η αρνητική προδιάθεση και ο διαρκώς συσσωρευόμενος αριθμός προσφύγων, δημιούργησαν ένα έκρυθμο σκηνικό που ορισμένοι το εκμεταλλεύτηκαν για να δείξουν μια μικρόψυχη εικόνα που δεν συνάδει με την παραδειγματική συμπαράσταση και αλληλεγγύη που έχει επιδείξει όλο αυτό το διάστημα, η ελληνική κοινωνία. Στιγμιότυπα όπως αυτά, που σημειώθηκαν στα Διαβατά Θεσσαλονίκης, ξεπερνούν το δίκαιο μιας μικρής κοινότητας που αφορά τη χρόνια υποβάθμιση της περιοχής και άγονται στη σφαίρα της ξενοφοβίας (φόβος για αύξηση των κρουσμάτων παραβατικότητας από τη μετεγκατάσταση των προσφύγων). Αντίστοιχα αντανακλαστικά φανέρωσε μερίδα κατοίκων και στην τουριστικά προβεβλημένη Κω (φόβος για μεγαλύτερη ελάττωση των παρακρατήσεων και καταστροφή του τουρισμού από τη διαμονή των προσφύγων). Οι εντάσεις που σημειώθηκαν δεν ήταν αμελητέες, πόσο μάλλον, όταν σε ορισμένες περιπτώσεις οι παραταγμένες διμοιρίες των ΜΑΤ χρειάστηκε να κάνουν εκτεταμένη χρήση δακρυγόνων και να προβούν σε συλλήψεις ύστερα από το ρίξιμο βομβών μολότοφ ή πετρών (χωριό Πυλί), ενώ ο βουλευτής Δωδεκανήσου του ΣΥΡΙΖΑ, Ηλίας Καματερός προπηλακίστηκε σε καφετέρια στο κέντρο της πόλης, όταν επισκέφθηκε το νησί για να συζητήσει με αρμόδιους φορείς της τοπικής αυτοδιοίκησης για το επίμαχο ζήτημα.

Τα δύο κέντρα υποδοχής στη Λέσβο (Καρά Τεπέ και Μοριά) πάντως, στέκονται ως φωτεινοί φάροι για τον ουσιώδη ρόλο που επιτελούν τέτοιου τύπου χώροι και για την υποδειγματική στάση που κράτησαν οι κάτοικοι της περιοχής τόσο πριν κατασκευαστούν, όσο και κατά τη διάρκεια της λειτουργίας τους. Μπορεί στο Πύλι ή στα Διαβατά, υποομάδες ανθρώπων να παρακινήθηκαν και στη συνέχεια να αντέδρασαν με θλιβερό, μισαλλόδοξο τρόπο, ευτυχώς όμως που υπάρχουν και πολίτες, που όχι μόνο δε συμμερίζονται τις ακραίες συμπεριφορές, αλλά βρίσκουν τον τρόπο για να τις αντικρούσουν δημιουργικά. Προς αυτή την κατεύθυνση και μια αξιοσημείωτη κινηματογραφική ομάδα που εντάσσεται στα πλαίσια του Εσπερινού Γυμνασίου – Λυκείου στην Κω. Οι μαθητές του σχολείου είχαν την ευαισθησία (και την ιδέα) να γυρίσουν μια αφοπλιστική ταινία μικρού μήκους που καταφθάνει την κατάλληλη στιγμή για να ενθυμίσει τη στάση που οφείλει να κρατήσει η Ευρώπη των περίκλειστων συνόρων, αλλά και να διαχωρίσει τη θέση της συντριπτικής πλειοψηφίας της τοπικής κοινωνίας από τα εξευτελιστικά περιστατικά που προαναφέρθηκαν και αμαύρωσαν την εικόνα του νησιού.

Αναφέροντας τον μύθο που συνοδεύει τη δημιουργία της Ευρώπης (την αρπαγή της κόρης του ηγεμόνα των Φοινίκων από τον ερωτοχτυπημένο Δία και τη μεταφορά της στην Κρήτη) και αντιπαραβάλλοντας την περιληπτική εξιστόρηση με λήψεις από την ομώνυμη γλυπτική σύνθεση κυκλαδίτικων επιρροών της γλύπτριας Ελισάβετ Κοσμή που διακοσμεί την είσοδο της πόλης (αναπαριστά τον μεταμορφωμένο σε ταύρο, Δία και την πανέμορφη πριγκίπισσα, λίγο πριν από το βάρβαρο άρπαγμα), οι μαθητές – αφηγητές κάνουν μια εύστοχη αναφορά για όλα όσα στην πραγματικότητα χρωστάει η σημερινή Ευρώπη στις χώρες που συνέθεταν από το 1200 π.Χ. έως το 900 π.Χ (περίοδος τεράστιας πολιτισμικής ακμής), τη ναυτική χώρα της Ανατολικής Μεσογείου (τμήματα της ανήκουν στον Λίβανο, το Ισραήλ, την Παλαιστίνη και φυσικά τη Συρία). Η εισαγωγή ετούτη δεν παρατίθεται για εκπαιδευτικούς λόγους, ούτε προσπαθεί να παρουσιάσει ως αναντίρρητο γεγονός μια μυθολογική παράδοση, επιχειρεί να αναδείξει όμως, τα ποιοτικά εκείνα στοιχεία που κρύβονται πίσω από την αλληγορία του μύθου και να συγκρίνει το οδοιπορικό των προσφύγων με την αρπαγή της Ευρώπης (από τη Συρία – Φοινίκη στην Ελλάδα – Ευρώπη). Τα καταφέρνει έξοχα, δημιουργώντας αρχικώς, μια σχεδόν παραμυθένια ατμόσφαιρα. Γρήγορα όμως η αίσθηση αυτή αλλάζει, όταν γίνονται οι πρώτες στατιστικές παραθέσεις για το πόσοι άνθρωποι διασχίσανε τα σύνορα της Ελλάδας μέσα στην προηγούμενη χρονιά (850.000) και πόσοι από αυτούς δεν τα κατάφεραν (1.500 ή όπως αναφέρεται μια οικογένεια την ημέρα). Οι εικόνες με τα στοιβαγμένα σωσίβια που τα παίρνει ο αέρας έξω στην παραλία ή αυτά που επιπλέουν μέσα στη θάλασσα είναι ιδανικές.

Εξίσου και οι στιγμές που οι ίδιοι οι μαθητές παρουσιάζονται μεμονωμένα (απομονωμένοι) σε κάποιο σημείο της πόλεως (μπροστά από μια άδεια πισίνα, το δημαρχείο ή μια πινακίδα που δείχνει τη διαφωνία μερικών κατοίκων στη δημιουργία κέντρου υποδοχής), φορώντας από ένα πορτοκαλί σωσίβιο για να δείξουν ότι και οι πρόσφυγες που βρίσκονται εδώ, κάθε άλλο παρά αντίκρισαν απ’ όλους ενδεδειγμένες συνθήκες (η αδιαφορία, η καχυποψία και ο φόβος). Η ανυπέρβλητη σημασία της αλληλοϋποστήριξης όμως, από κατοίκους του νησιού και εθελοντές (προερχόμενοι από διάφορα σημεία του πλανήτη) που από την πρώτη στιγμή έδειξαν το πραγματικό περιεχόμενο της συμπαράστασης, υπερισχύει. Αφιερώνοντας μέρος από τον χρόνο τους, προσφέροντας φαγητό, ρούχα ή εξοπλισμό, βοηθώντας επί της ουσίας με κάθε απαραίτητο τρόπο, εκατοντάδες άνθρωποι συνεισφέρουν στην Κω και ετούτο είναι κάτι που επισημαίνεται στη συγκεκριμένη μικρού μήκους μα μεγάλης καρδιάς, ταινία. Κατά αυτό τον τρόπο, το ‘Fortress Europe’, δείχνει τον δρόμο που θα έπρεπε να ακολουθήσει και η Ευρώπη. Μια υπέργηρη και όχι τόσο σοφή ήπειρος που λησμονεί με επιδεικτικό τρόπο το αιματοβαμμένο (στρατόπεδα συγκέντρωσης – εξόντωσης και ψυχροπολεμική διχοτόμηση) και το μυθολογικό (η αρπαγή της Ευρώπης από την Ανατολή) της παρελθόν. Η Ευρώπη δεν παρέλειψε μόνο πως υπήρξε και η ίδια πρόσφυγας, αλλά και πως είναι να συμπεριφέρεσαι με ουμανιστικό τρόπο και όχι μισανθρωπισμό. Πώς είναι να αγκαλιάζεις αυτό που φοβάσαι και όχι να υψώνεις αδιάτρητα τείχη για να το περιορίσεις. Προς στιγμή και το 3ο πιο μεγάλο νησί της Δωδεκανήσου έδειξε να κυριεύεται από τη δύναμη του εθνικιστικού θεριού, αυτοί οι μαθητές όμως (και όχι μόνο) αποκαθιστούν την εντύπωση. Μέσα από ένα εμπνευσμένο, απλό και συνεκτικό δημιούργημα που ισορροπεί ανάμεσα στη μυθολογία και τον ρεαλισμό αποστέλλουν το δικό τους, αναγκαιότατο, πανανθρώπινο επιμύθιο: ‘Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας, τον άγριο Ποσειδώνα δε θα συναντήσεις, αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου, αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου’ (Κωνσταντίνος Π. Καβάφης, ‘Ιθάκη’).