Μεφιστο
Το Μεφίστο του Κλάους Μαν (1936) αποτελεί το γνωστότερο έργο του σημαντικού αυτού Γερμανού συγγραφέα και περιέχει πλήθος αναφορών και αυτοβιογραφικών στοιχείων. Έγινε ευρύτερα γνωστό μέσα από την εξαιρετική θεατρική διασκευή που του επεφύλαξε η Αριάν Μνουσκίν για το θέατρο του Ήλιου (1979 -1980).
Στο μυθιστόρημα του Κλάους Μαν, η διαχρονική ιστορία του Δρ. Φάουστ, του ανθρώπου που πούλησε την ψυχή του στο διάβολο (Μεφιστοφελή) για να ανακτήσει τη χαμένη του νιότη, μεταφέρεται στην περίοδο του Μεσοπολέμου, σε μια Γερμανία που φυλλοροεί, έτοιμη να παραδοθεί στα χέρια του ναζιστικού ολοκληρωτισμού.
Στο Μεφίστο ο Χένρικ Χόφγκεν, ένας ανερχόμενος ηθοποιός, με φιλοδοξίες και όνειρα, πουλάει στην ουσία την ψυχή του στο ναζισμό. Τη θέση της χαμένης νιότης και ομορφιάς, παίρνει η αναγνώριση, η δόξα και η επιτυχία. Από το ήσυχο σπουδαστήριο – μελετητήριο του Δόκτορα Φάουστ, στο μυθιστόρημα του Γκαίτε, μεταφερόμαστε στα καμαρίνια ενός πολυπληθούς επαρχιακού θιάσου και από εκεί στα μεγαλύτερα θέατρα της Ναζιστικής Γερμανίας.
Στην παράσταση του Εθνικού Θεάτρου, όμως, και ενώ ο Νίκος Μαστοράκης (σκηνοθέτης της παράστασης) είχε στα χέρια του μια εξαιρετική πρώτη ύλη, έχω την εντύπωση πως πνίγηκε κάτω από το βάρος των προσωπικών του φιλοδοξιών, χαρίζοντας μια καλή αλλά άνιση δημιουργία.
Το πρώτο μέρος, έχει την απαιτούμενη ενέργεια και το σωστό ρυθμό για να εισάγει με αποτελεσματικό τρόπο το θεατή στον κόσμο αυτό. Ήδη από την εναρκτήρια, εξαιρετική σκηνή, γινόμαστε μάρτυρες ενός θεάτρου, στην ουσία, μέσα στο θέατρο και κοινωνοί του μικρόκοσμου αυτού. Σε αυτό συμβάλει αποτελεσματικά και η εντυπωσιακή σκηνογραφική πρόταση του ίδιου του Μαστοράκη. Ο σκηνοθέτης τοποθετεί μια θεατρική σκηνή στο βάθος της πραγματικής σκηνής και μπροστά της παρελαύνουν και μας συστήνονται όλοι αυτοί οι τόσο διαμετρικά αντίθετοι χαρακτήρες.
Στη συνέχεια και ενόσω ο θίασος προσπαθεί απεγνωσμένα να κάνει πολιτικό – επιθεωρησιακό θέατρο κάτω από συνθήκες φτώχειας, εξαθλίωσης και μαρασμού, βλέπουμε το ναζισμό να εισχωρεί σταδιακά και να ποτίζει τα χαμηλότερα στρώματα του θεατρικού αυτού μπουλουκιού. Οι εντάσεις και οι διαφωνίες δεν θα αργήσουν να έρθουν στην επιφάνεια, ούτε όμως και οι φιλοδοξίες του Χένρικ Χόφγκεν.
Ο Χόφγκεν, άσημος και αδιάφορος ακόμη, θα συναντήσει το δικό του Μεφιστοφελή σ’ ένα παρηκμασμένο καταγώγιο, κάτω από σύννεφα καπνού, άφθονης οινοποσίας και στιγμές ανεξέλεγκτης ακολασίας. Η σκηνή αυτή έχει ακριβώς την υγρή, θολή και μεθυσμένη ματιά που απαιτεί. Εκεί ο Χόφγκεν θα γευθεί τους απαγορευμένους καρπούς και θα γλυκαθεί. Θα παντρευτεί την αδερφή του Κλάους Μαν, Έρικα, εισχωρώντας με αυτό τον τρόπο στους κύκλους της καλής κοινωνίας.
Στο δεύτερο μέρος και ενώ ο ναζισμός τείνει να επικρατήσει, γινόμαστε μάρτυρες των συνεπειών, αυτής της συνθήκης, στο θεατρικό αυτό θίασο. Απειλές, ανακρίσεις, διώξεις, εξορίες, θάνατοι αρχίζουν και κάνουν την εμφάνιση τους. Μόνο ο Χόφγκεν μένει στο απυρόβλητο καθώς ανεβαίνει τα σκαλιά της αναγνωρισιμότητας. Μέχρι να γίνει σταρ πρώτου διαμετρήματος θα έχει απορροφηθεί ολοκληρωτικά από το ναζιστικό καθεστώς και οι συνάδελφοι μα και φίλοι του θα έχουν διασκορπιστεί.
Σταδιακά, όμως, οι ρυθμοί αρχίζουν και πέφτουν και οι αυτονόητα δραματικοί τόνοι κάνουν, υπέρ του δέοντος, φανερή την παρουσία τους. Τα τραγούδια που ακούγονται στο ενδιάμεσο, κάποια διδακτικά στους στίχους και άλλα υπερβολικά ερμηνευμένα ενώ και η χρήση του μικροφώνου φαίνεται να μην βοήθησε αφηγηματικά καμία σκηνή. Κάποιες αστοχίες παρατηρήθηκαν και στους φωτισμούς, ιδίως όσον αφορά το σκοτεινό φωτισμό που προήλθε σε κάποιες σκηνές, στα πρόσωπα των ηθοποιών, από τις τρεις λάμπες φθορίου στην κορυφή του σκηνικού της παράστασης. Το οποίο σκηνικό παραήταν στιβαρό και αεικίνητο στο δεύτερο μέρος της παράστασης.
Οι περισσότεροι χαρακτήρες – ηθοποιοί ενώ λειτουργούν στις σκηνές του πλήθους εξαιρετικά και με τρομερή συνέπεια και αλληλοκάλυψη, μεμονωμένα καταλήγουν σχήματα που δύσκολα ξεφεύγουν από την προκαθορισμένη τους μορφή. Σε αυτή την κατηγορία αναμφίβολα ανήκει, η απόλυτη ντίβα Καρόλα Μάρτιν (Βίκυ Βολιώτη) που ζει βυθισμένη στην απατηλή ματαιοδοξία της, ο βαμμένος αριστερός Όττο Ούλριχ που θυσιάζεται για την πατρίδα και το κόμμα, ο διακεκριμένος συγγραφέας Τόμας Μπρύκνερ (Μηνάς Χατζησάββας) που απολαμβάνει τη δόξα των δικών του επιτευγμάτων, ο νεαρός και φτωχός ηθοποιός Χανς Μίκλας (Χάρης Τζωρτζάκης) που ρέπει στο φασισμό.
Ακόμη και ο πολύς Χόφγκεν ερμηνευμένος από τον Θάνο Τοκάκη αποδεικνύεται λίγος στον αβανταδόρικο μα τόσο δύσκολο ρόλο, ενός ύπουλου πλάσματος που με γλοιώδη τρόπο έρπει διαρκώς, προς όλες τις κατευθύνσεις, μέχρι να πετύχει το σκοπό του. Περίμενα να δω υψηλή ερμηνευτική απόδοση από μέρους του και μεγαλύτερες ηθικές διακυμάνσεις.
Αντιθέτως ο Χάρης Φραγκούλης επιβεβαιώνει το ταλέντο του με έναν απολαυστικά μποέμικο και τολμηρό Κλάους Μπρύκνερ, από πολύ κοντά και η Μελίνα Ασλανίδου ως αδερφή του Έρικα Μπρύκνερ αλλά και η Κωνσταντίνα Τάκαλου στο γκροτέσκο ρόλο της Πάμελα φον Νίμπουρν. Το δε ντουέτο που κάνει η Τάκαλου μαζί με την Ασλανίδου, στη χιουμοριστική πρόζα του πρώτου μέρους είναι ατόφιο και ξεκαρδιστικό.
Το τέλος, με την σχεδόν δεκάλεπτη παράθεση της πραγματικής κατάληξης του κάθε προσώπου, αν και βγάζει αλήθεια από μέρους όλων των ηθοποιών και προκαλεί ρίγη συγκίνησης, ξεχειλώνει σε διάρκεια και καταλήγει συναισθηματικά εκβιαστικό.
